Valschade bij Total Stations en Scanners in Nederlandse Infra- en Bouwsector

Aantallen in Valschade

Precieze cijfers zijn schaars, maar leveranciers en experts geven aan dat in de dagelijkse praktijk veel instrumenten beschadigd raken door valincidenten. Grote infra-aannemers blijven evenmin gespaard: bij sommige bedrijven vallen jaarlijks meerdere instrumenten. Fabrikanten benadrukken dat zelfs een ogenschijnlijk klein incident de nauwkeurigheid kan aantasten. Na een val moet een meetinstrument eigenlijk altijd worden gecontroleerd en gekalibreerd, want zelfs onzichtbare schade kan de meetnauwkeurigheid compromitteren. Naast meetfouten leidt valschade tot hoge kosten en vertraging op projecten. Repair centers zien regelmatig instrumenten binnenkomen met val- of stootschade. Dit duidt erop dat jaarlijks vele duizenden euro’s per bedrijf verloren kunnen gaan aan reparaties door vallen. Een exact aantal incidenten per jaar is niet publiek bekend, maar vakkennis suggereert dat tientallen tot honderden gevallen van valschade per jaar in Nederland voorkomen, gezien het grote aantal instrumenten in omloop en de frequentie van projecten.

Oorzaken van Valschade

Uit de praktijk en service-analyses blijken een aantal hoofdoorzaken voor valincidenten:

• Wind en weersomstandigheden: Windstoten kunnen een op statief geplaatste total station of scanner omver blazen, zeker als het statief niet extra is verzwaard. Storm of harde wind is een veelvoorkomende oorzaak van omvallende instrumenten. Ook hevige regen of modder kan statieven instabiel maken.

• Menselijke fouten & onoplettendheid: Een klein duwtje of struikelen over het statief kan al voldoende zijn om apparatuur te laten vallen. Ook het niet goed uitzetten van statiefpoten of vergrendelen kan ertoe leiden dat het geheel omvalt. Op bouwplaatsen komt het voor dat iemand tegen het statief stoot of er materiaal op valt.

• Bouwverkeer en machines: In infrastructurele werken rijden vaak zwaar materieel en vrachtwagens rond. Als een meetinstrument in een dode hoek staat, kan het worden aangereden of zelfs overreden. Deze ongevallen zijn ernstig en leiden vaak tot complete vernietiging van het apparaat.

• Transport en logistiek: Schade treedt niet alleen op tijdens het meten zelf, maar ook bij vervoer en hantering. Het instrument kan uit de handen glippen bij het opzetten of uit de koffer vallen. Fabrikanten bieden speciale schokindicatoren die verkleuren als een apparaat tijdens transport of gebruik is gevallen of hard gestoten – dit onderstreept dat dergelijke incidenten reëel en niet ongewoon zijn.

• Trillingen en explosies: In uitzonderlijke gevallen kan zware trillingen (bv. door heien) of een explosie (bij sloopwerk/mining) een nabijstaand instrument omver werpen. Dit is minder relevant voor reguliere bouw, maar in de infra (bijv. bij tunnelbouw, ontploffing van oude explosieven) kan het voorkomen.

Beschermingsmaatregelen

Gezien de hoge kosten van valschade is preventie essentieel. Enkele belangrijke maatregelen die in de sector worden toegepast om valschade te voorkomen of beperken:

• Goede opstelling en voorzorgen: Zorg altijd dat het statief stabiel staat op stevige ondergrond. Gebruik bij voorkeur statieven met dubbele klemmen en kwalitatieve materialen. Plaats indien mogelijk zandzakjes of een gewicht aan het statief om dit te verzwaren.

• Weersbewust werken: Houd de weersverwachting in de gaten. Bij harde wind of storm: indien haalbaar metingen uitstellen, of extra maatregelen nemen (beschutte opstelling, iemand laten “spotten” bij het instrument).

• Positionering op de bouwplaats: Zet instrumenten niet in de buurt van rijroutes van voertuigen of in onoverzichtelijke hoeken. Een paar meter verderop of het creëren van een fysieke barrière kan incidenten voorkomen.

• Oplettendheid en training: Instrueer alle medewerkers om voorzichtig om te gaan met de apparatuur. Laat een total station niet onbeheerd op het statief staan. Draag de apparatuur altijd in de juiste draagkoffer.

• Regelmatig onderhoud en controle: Laat instrumenten periodiek kalibreren. Kleine schokken accumuleren mogelijk tot een meetfout. Door regelmatig onderhoud worden beginnende afwijkingen tijdig ontdekt.

• Verzekering: Veel bedrijven verzekeren hun meetapparatuur tegen beschadiging en diefstal. Een instrumentenverzekering dekt valschade doorgaans, zij het vaak met eigen risico. Sommige verzekeraars bieden premiekorting als aantoonbaar preventieve maatregelen zijn getroffen.

Effectiviteit van Airbags voor Meetinstrumenten

In 2025 is in Nederland de Protection Airbag voor meetinstrumenten geïntroduceerd. Dit is een rond apparaat dat aan het statief wordt bevestigd onder het instrument en dat bij een dreigende val automatisch een airbag (kussen) rond het instrument opblaast. Het idee is vergelijkbaar met een auto-airbag: zodra sensoren detecteren dat het statief kantelt of valt, wordt in milliseconden een beschermend kussen gevormd om de total station of scanner te omringen en de klap op te vangen.

De fabrikant claimt dat hiermee 99% van de valschade voorkomen kan worden. Cruciaal is dat de airbag aan het statief zit en niet aan het instrument, zodat de normale werking en nauwkeurigheid niet worden beïnvloed tijdens gebruik.

Inzet in de praktijk: Deze technologie is zeer nieuw en wordt in Europa exclusief via Geocentrum aangeboden. Enkele vooruitstrevende meetbedrijven en aannemers testen de airbags inmiddels. Ook verzekeraars tonen interesse; sommige leveranciers adverteren dat je korting kunt krijgen op je verzekering bij gebruik van de airbag.

Gebruikerservaringen en tests: De eerste ervaringen zijn zeer positief. Leveranciers tonen demonstraties waarin een total station van statief valt met en zonder airbag, waarbij met airbag het instrument ongeschonden blijft. Na een activatie kan hij tegen relatief lage kosten weer worden gereedgemaakt voor hergebruik. Dit maakt het economisch interessant: één voorkomen val kan al duizenden euro’s aan schade schelen.

Vooralsnog lijken deze airbags vooral te worden ingezet bij Total Stations en statische scanners.

Conclusie

Valschade aan total stations en statische laserscanners vormt een reëel probleem in de Nederlandse bouw- en infrastructuursector. Exacte aantallen zijn niet bekend, maar zowel kleine landmeetbureaus als grote aannemers krijgen ermee te maken. De gevolgen zijn meerledig: hoge reparatie- of vervangingskosten, projectvertraging, en potentiële meetfouten die de bouwkwaliteit raken. Preventie is daarom van groot belang.

Traditionele maatregelen – van voorzichtig werken en goed opstellen tot verzekeren – blijven essentieel en kunnen al veel incidenten voorkomen. Toch zal een ongeluk nooit 100% uit te sluiten zijn. Innovatieve beschermingsmiddelen zoals de genoemde airbag-technologie bieden een extra vangnet. De eerste signalen zijn dat zij valschade drastisch kunnen reduceren. Wanneer een instrument valt, maar dankzij een airbag onbeschadigd blijft, wordt immers niet alleen geld bespaard maar ook kostbare uitvaltijd voorkomen.

Samenvattend: valschade komt geregeld voor en brengt flinke kosten met zich mee, maar met de juiste voorzorgsmaatregelen en nieuwe beschermingsinnovaties kan het risico sterk worden beperkt.

Gebruikte bronnen

1. Geocentrum.nl – Informatie over Protection Airbag en toepassingen in de praktijk.

2. Leica Geosystems – Handleidingen en serviceadviezen over schade door vallen van meetinstrumenten.

3. Trimble en Topcon distributeurs – Technische documentatie en gebruikersinstructies m.b.t. transport, schade en onderhoud.

4. Interview en documentatie Van Hattum & Blankevoort – Praktijkvoorbeeld van schade aan GNSS-apparatuur.

5. Servicecentra en reparatiehandleidingen – Inzichten in schadegevallen en herstelkosten.

6. Verzekeraars – Informatie over verzekeringspolissen voor meetapparatuur en voorwaarden voor dekking bij schade.

7. Vakliteratuur uit Nederland en België – Artikelen over meetpraktijk, valincidenten en preventieve maatregelen.

8. Gebruikersfora en LinkedIn-posts – Ervaringen van landmeters en aannemers met valincidenten en gebruik van beschermingsmiddelen.