Energietransitie en technische uitdagingen in de Nederlandse ondergrond

Toenemende drukte in de ondergrond door nieuwe infrastructuur

Nederland heeft een zeer dicht ondergronds netwerk. In totaal ligt er zo’n 1,7 miljoen kilometer aan kabels en leidingen in de Nederlandse bodem. In steden is het een drukte van jewelste in de grond, omdat in een smalle strook onder de straat al die verschillende netwerken gebundeld moeten worden. De energietransitie voert die druk nog verder op.

Ontwikkelingen die bijdragen aan ondergrondse drukte:

• Uitbreiding elektriciteitsnet (meer vraag door elektrificatie)

• Nieuwe warmtenetten (aanvullend op bestaande gasleidingen)

• Geothermie en bodemenergie (zoals WKO)

• Mogelijke toekomstige waterstofleidingen

Daarnaast spelen eisen rondom warmteafgifte en veiligheid een rol. Warmtenetten en elektriciteitskabels mogen bijvoorbeeld niet te dicht bij drinkwaterleidingen liggen vanwege temperatuurbeperkingen. In steden als Rotterdam worden daarom minimale afstandsnormen tussen systemen afgesproken.

Technische knelpunten bij planning, aanleg en onderhoud

Planning en coördinatie

Het plannen van nieuwe kabels en leidingen in een overvolle ondergrond is complex vanwege:

• Veel verschillende netwerkeigenaren (geen centrale regie)

• Onvolledige of onnauwkeurige gegevens over bestaande infrastructuur (vooral bij oudere netten)

• Beperkingen van 2D-tekeningen voor het inzichtelijk maken van dieptes en kruisingen

Zeker bij starre infrastructuur zoals warmtenetbuizen is 3D-inzicht essentieel om conflicten te vermijden.

Uitvoering en graafschades

Bij uitvoering ontstaan regelmatig verrassingen, met als gevolg:

• Graafschades (gemiddeld 120 per dag in Nederland)

• Storingen en veiligheidsrisico’s (gaslekken, stroomuitval)

• Vertragingen als onverwachte leidingen ontdekt worden

Detectietechnieken zoals grondradar en proefsleuven worden ingezet, maar zijn tijdrovend. Beter voorafgaand inzicht zou veel problemen voorkomen.

Beheer en onderhoud

De vervangingsopgave voor bestaande infrastructuur is groot. Klimaatverandering (bodemdaling, uitdroging) maakt onderhoud uitdagender. Slimme samenwerking tussen partijen (zoals het convenant in Rotterdam) kan overlast en kosten beperken door werkzaamheden te bundelen.

Inzet van LiDAR en 3D-visualisatie voor de ondergrond

Beter inzicht in de bestaande ondergrond

Moderne scantechnologieën brengen de ondergrond in kaart:

• LiDAR-scanning: Scant de bovengrondse situatie zeer nauwkeurig. Bij open sleuven kan de ligging van leidingen exact worden vastgelegd. Een toonaangevend voorbeeld is de XGrids-scanner, verkrijgbaar via Geocentrum. Deze scanner levert direct bruikbare 3D-data.

• Grondradar (GPR): Radartechniek waarmee ondergrondse leidingen en objecten zichtbaar worden gemaakt zonder te graven.

• Integratie met BRO en KLIC: Opbouw van een landelijk digitaal beeld van de ondergrond.

Ondersteuning van bestuurlijke en ruimtelijke besluitvorming

3D-visualisaties maken plannen begrijpelijk voor beleidsmakers en bewoners:

• Gemeenten gebruiken 3D-stadsmodellen (digital twins) met ondergrondse netten

• Scenariosimulatie in 3D helpt bij het afwegen van tracés en alternatieven

• Gaussian Splatting is de nieuwste visualisatietechniek, waarmee uiterst realistische en deelbare 3D-video’s worden gemaakt. Deze techniek zit standaard in de nieuwste XGrids-scanner. De compacte bestanden kunnen eenvoudig gedeeld en bekeken worden in een gratis viewer op telefoon of pc.

Verbetering van samenwerking tussen partijen

Gezamenlijke 3D-informatie ondersteunt samenwerking:

• Gemeenschappelijke 3D-modellen als basis voor overleg

• Snellere vergunningprocedures via het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO)

• Augmented Reality-toepassingen voor uitvoerders en bewoners om live de ondergrond te bekijken

Conclusie

De energietransitie maakt de ondergrond drukker dan ooit. Het zorgvuldig plannen, aanleggen en onderhouden van infrastructuur vraagt om nauwkeurige gegevens en intensieve samenwerking. Technologieën zoals LiDAR (bijv. via XGrids), grondradar en met name Gaussian Splatting voor 3D-visualisatie, maken dit mogelijk. Hiermee ontstaat een gedeeld en visueel inzicht in de ondergrond die alle betrokken partijen ten goede komt – van beleidsmakers tot aannemers en bewoners. Meer informatie over LiDar scanners?